Kişilik nasıl şekilleniyor?

26 Ekim 2021 - 13:52

Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü'nden Dr. Öğretim Üyesi Esra Işık, psikolojide kişilik kavramı ve kişilik tipleri hakkında değerlendirmelerde bulundu.

İdeal ve mükemmel bir kişilik tipi var mı?

Kişilik kavramı, günlük dilde insanları değerlendirmek ya da betimlemek için kullanılıyor. Psikolojinin her kavramında olduğu gibi kişiliği de tek bir yaklaşımla açıklamanın mümkün olmadığını belirten uzmanlar, farklı kuramların kişilik kavramını farklı bakış açıları getirerek ele aldığını ifade ediyor. Uzmanlar, kişilik tiplerinin antik çağlardan bu yana tartışılan bir konu olduğuna dikkat çekerek ideal ve mükemmel kişilik tipinden de bahsedilemeyeceğini vurguluyor.

Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü’nden Dr. Öğretim Üyesi Esra Işık, psikolojide kişilik kavramı ve kişilik tipleri hakkında değerlendirmelerde bulundu.

Kişi agresifse saldırgan olarak betimleniyor
Kişilik kavramının günlük dilde insanları değerlendirmek ya da betimlemek için kullanıldığını belirten Dr. Öğretim Üyesi Esra Işık, “Örneğin, tavrı beğenilmeyen ve etkileşime girmek istenilmeyen bir insan kişiliksiz olarak değerlendirebiliyor. Ya da bir kişinin en göze çarpan özelliği agresif olması ise saldırgan kişilik olarak betimlenebiliyor. Ancak bilimsel bir kavram olan kişilik, bu kullanımların çok daha ötesine geçerek biraz farklılaşıyor.” dedi.

Her kuram kişiliği farklı açıklıyor

Psikolojinin her kavramında olduğu gibi kişiliği de tek bir yaklaşımla açıklamak mümkün olmadığını ifade eden Işık, “Farklı kuramların kişiliğe farklı bakış açısı getirerek kişilik kapsamındaki unsurları farklı şekillerde ele aldıklarını söyleyebiliriz. Psikodinamik kuramlar, kişiliğin büyük ölçüde bilinçdışı süreçler ile şekillendiğini savunuyorlar ve kişiliği temel güdüler üzerinden açıklıyorlar. Gelişimsel bir perspektife sahip olan bu yaklaşımlar, kişilik gelişiminde çocukluk dönemi yaşantılarının çok önemli olduğunu savunuyorlar. Bu alandaki birçok yaklaşım kişiliğin yaşamın ilk beş yılında oluştuğunu iddia ediyor.” dedi.

Kişilik oluşumu ihtiyaçlar tarafından güdüleniyor

Dr. Öğretim Üyesi Esra Işık, ‘Davranışçı yaklaşım kişiliğin büyük oranda öğrenilmiş davranışlar üzerinden şekillendiğini savunuyor.’ dedi ve sözlerine şöyle devam etti: “Bu davranışlar pekiştirildikleri için alışkanlığa dönüşmüş ve kişilikte sürekli hale gelmişler. Bu nedenle kişiliğin yapısı konusunda spekülasyonlar öne sürmek yerine, kişilik gözlemlenebilir davranışlar üzerinden tanımlanıyor. Hümanistik yaklaşımlar, sağlıklı gelişim ve ilerleme için doğuştan getirilen potansiyeller üzerine odaklanan, insan doğasını pozitif ele alan yaklaşımlardır. Kişilik oluşumu bireylerin ihtiyaçları tarafından güdülenir. Örneğin, yaklaşımın en önemli temsilcilerinden olan Abraham Maslow’a göre kişilik bireyin ihtiyaçlarını hiyerarşik bir düzende karşılamasıyla oluşur. Farkındalığımız, değerlerimiz ve özgür irademizle yaptığımız tercihler de bu sürece yön veren unsurlardır. Ayırıcı özellik yaklaşımı ise kişiliğin anlaşılabilmesi için ayırıcı kişilik özelliklerinin tanımlanması gerektiğini savunuyor. Bu özelliklerin kombinasyonu ve etkileşimi her insanda farklıdır. Bireyi diğerinden farklı kılan bu özelliklere yönelerek kişiler arası farklılıklara odaklanıyor.”

Kişilik tipleri tartışılan bir konu

Psikolojide kişilik tiplerinin antik çağlardan günümüze tartışılan ve incelenen bir konu olduğunu belirten Işık, “Kişilik tipi belli özelliklere göre kişileri gruplandırmayı ifade ediyor. Bilim insanları; beden yapısı, konuşma şekli, beden kimyası gibi özelliklere göre insanları gruplamaya çalışmışlar. En eski sınıflandırma da M.Ö. 5.yüzyılda Hipokrat tarafından yapılmış. Hipokrat, bedenin 4 farklı sıvı ya da salgı bulundurduğunu ve bu salgılardan her birinin mizaç özelliği ile ilişkili olduğunu öne sürmüş. M.Ö. 2. Yüzyılda ise Claude Galen, kişiliği bedendeki baskın salgı ile ilişkilendirmiş ve salgıları şu mizaçlarla açıklamış;

- Kan: Neşeli mizaç, kanlı, canlı ve hareketli

- Balgam: Sakin mizaç, ilgisiz ve ağırkanlı

- Kara safra: Melankolik mizaç, üzgün ve düşünceli

- İltihap: Asabi mizaç, sinirli ve telaşlı

İşte kişiliğin 5 ana boyutu

Hans J. Eysenck’in çalışmalarında kişiliği dışa dönüklük, nevrotiklik ve psikotiklik olarak üç boyutta incelediğini ifade eden Işık, “Eysenck’in öğrencisi Alan Gray ise günümüzün en sık kullanılan kişilik tipolojisini içeren ‘Kişilik Tiplerinde Büyük Beşli’ kuramını geliştirmişt. Bu kuram, kişiliği beş ana boyutta ele alıyor;

- Özenlilik: Bu kişilik özelliği verimli ve organize olmak ile rahat ve dağınık olmak üzere iki ucu kapsar.

- Tecrübeye açıklık: Bu kişilik özelliği meraklı ve yaratıcı olmak ile rutini sevmek ve dikkatli/korkak olmak üzere iki ucu kapsar.

- Dışa dönüklük: Bu kişilik özelliği dışa dönük olup, enerjik olmak ile içe kapanıklık ve yalnızlığı tercih etme uçlarını kapsar.

- Anlaşılabilirlik: Bu kişilik özelliği arkadaş canlısı ve nezaketli olmak ile soğuk ve düşüncesiz olmak uçlarını kapsar.

- Nevrotiklik: Bu kişilik özelliği duyarlı ve sinirli olmak ile kendine güvenli olmak uçlarını kapsar.

İdeal ve mükemmel kişilik tipi var mı?

İdeal ya da mükemmel kişilik tipinden bahsedilemeyeceğini vurgulayan Dr. Öğretim Üyesi Esra Işık, “Bu hayatın ve insan doğasının karmaşık yapısında çok mümkün olmayan bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Fakat hangi iş kolu için hangi kişilik tipinin daha uygun olduğunun tarif edilmesi ya da belirli kişilik özelliklerine sahip bir birey için ideal partnerin hangi kişilik tipine sahip olması gerektiği gibi duruma özel ideal kişilik tanımlamaları yapmak için çalışmalar mevcut. Yine de genel geçer bir ideal kişilik tipinden bahsetmek mümkün değil.” diye konuştu.