Ahmet Atalık-Yazdı: Domateslerimiz Rusya Yolunda...
Rusya, 2015 yılı Aralık ayı sonlarında yaşanan uçak krizi sonrasında 2016 yılından itibaren Türkiye`den domates alımını tamamıyla durdurmuştu. Böylelikle ülkemiz domates sattığı en büyük pazarını kaybetmiş oldu.
Zaman içinde gelişen ilişkiler çerçevesinde Rusya 1 Kasım 2017 tarihi itibarıyla yasağı kaldırdığını ve önümüzdeki bir yıllık süreçte 50 bin ton domatesi, Antalya`dan belirledikleri 2 ve İzmir`den 1 firma üzerinden alacaklarını duyurmuştu. Bu çerçevede Rusya`ya ilk domatesler 9 Kasım 2017 tarihi itibarıyla İzmir`den gönderilmeye başlandı.
Türkiye dünyanın dördüncü büyük domates üretici ülkesidir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü`nün (FAO) açıkladığı 2014 yılı verilerine göre dünyada yaklaşık 171 milyon ton domates üretilmekte olup Çin 53 milyon ton (%31) ile birinci, Hindistan 19 milyon ton (%11) ile ikinci, ABD 15 milyon ton (%9) ile üçüncü ve Türkiye 12 milyon ton (%7) ile dördüncü sırada yer almaktadır.
Ülke yüzölçümleri ve tarım arazisi büyüklükleri dikkate alındığında Türkiye`nin domates üretiminde oldukça ihtisaslaşmış olduğu görülmektedir. FAO verilerine göre Türkiye hektara 38 ton domates verimi ile 34 ton olan dünya ortalamasının üzerinde, ancak önemli domates üreticisi ülkeler olan ABD`nin 89 ton ve Çin`in 52 ton olan verimlerinin oldukça gerisinde olduğu görülmektedir. Domates verimliliğinin artırılması üzerine ülkemizde çalışmaların devam etmesi gerekliliği ortadadır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2000 yılında 8,9 milyon ton olan domates üretimimiz 2010 yılında 10.1 milyon tona, 2015 yılında ise 12 milyon 615 bin tona yükselmiş, yaşanan Rusya krizinin etkisi sonrası 2016 yılında 12,6 milyon tona gerilemiştir.
Domates üretimimizde görülen belirgin artışın Rusya`ya yaptığımız ihracat ile paralellik taşıdığı bir gerçektir. Rusya`ya 2000 yılında yaklaşık 36 bin ton olan domates ihracatımız 2010 yılında 302 bin tona, 2014 yılında en yüksek düzeyi olan 353 bin tona çıkmış, krizin yaşandığı 2015 yılında 337 bin tona gerilemiş, sonrasında ise tamamıyla durmuştur. Rusya ile ilişkilerimizin bozulmasının öncesinde domates ihracatımızın %60`tan fazlasını Rusya`ya yaptığımız görülmektedir.
Rusya`ya olan ihracatımız toplam domates ihracatımızı da yakından ilgilendirmektedir. Aynı yıllar içerisinde toplam domates ihracatımız sırasıyla 120 bin ton, 574 bin ton, 585 bin ton ve 541 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Rusya`nın 2016 yılında Türk domatesini almaktan vazgeçmesi üzerine toplam ihracatımız 2016 yılında 486 bin tona gerilemiş olup 2017 yılının ilk 9 ayında ise hala 423 bin ton civarındadır.
Buna paralel olarak 2014 yılında elde ettiğimiz 426 milyon dolarlık toplam domates ihracat gelirimiz, 2015 yılında 365 milyon dolara, 2016 yılında 240 milyon dolara gerilemiş, 2017 yılının ilk 9 aylık bölümünde de sadece 224 milyon dolara ulaşabilmiştir.
Rusya ile yaşanan kriz, sadece domates ticareti üzerinden ülkemizde en az 350-400 milyon dolar civarında bir kayba neden olmuştur. Bu çerçevede kısmen de olsa sorunun çözümlenmesi sevindiricidir, ancak küçük ve orta ölçekli üreticiyi rahatlatacak bir çözüm de değildir.
Dünya domates ihracatı yaklaşık 7,2 milyon ton hacme sahiptir. Dünyanın en büyük domates üreticisi 3 ülkenin yaptığı ihracat miktarları kadar Türkiye sadece Rusya pazarına domates göndermiştir. ABD 15 milyon ton domates üretimi ile üçüncü sırada yer alsa da 1,5 milyon ton domates ithalatı ile de çok önemli bir pazardır. Üretimde ön sıralarda bulunmasalar da toplam domates ihracatında Meksika 1,5 milyon ton ile birinci, Hollanda ve İspanya ise 1`er milyon ton ile ikinciliği ve üçüncülüğü paylaşmaktadır. Parasal değer üzerinden ise sırasıyla 1,8 – 1,7 ve 1,3 milyon dolar ihracat geliri elde etmektedirler.
En büyük ihracatçı Meksika, domates satışının hemen hemen tamamını ABD`ye yapmaktadır. Hollanda 1 milyon tonluk ihracatının %60`lık bölümünü Almanya ve İngiltere`ye yapmaktadır. İspanya ise ihracatının %65`lik bölümünü Almanya, Fransa, İngiltere ve Hollanda`ya gerçekleştirmektedir.
Türkiye ise 2016 yılında yaptığı 486 bin tonluk domates ihracatının yaklaşık %50`lik bölümünü Belarus, Irak ve Suudi Arabistan`a yapmıştır. İhracatımızın yine Rusya pazarı hedeflenerek civar ülkelerine yoğunlaştığı dikkat çekmektedir.
Rusya`ya 50 bin tonla sınırlı da olsa domates ihracatının başlamış olması sevindiricidir. Türkiye bir yandan Rusya pazarındaki payını artırmanın yollarını ararken, diğer önemli pazarlara girmeye de çaba sarf etmelidir.
Ahmet ATALIK
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası
İstanbul Şubesi Başkanı