Hiperleksi, çocukların hayatını nasıl etkiliyor?

Hiperleksi, “İleri okuma becerisi ile anlama zayıflığının bir arada bulunması” olarak tanımlanıyor. Hiperleksik çocuklar, 2 yaşına gelmeden uzun kelimeleri hecelemeyi, 3 yaşından önce ise cümleleri okumayı öğreniyor. Bu çocukların, kelime okuma yeteneklerinin çok yüksek olmasına rağmen genellikle okudukları ve duydukları cümleleri anlamakta güçlük çektiğini belirten Uzm. Dr. Algun Tüfekçi, hiperleksik çocuklarda genellikle insanlarla uygun şekilde etkileşim kurma ve sosyalleşmede zorluklar gözlendiğine dikkat çekti.

Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Tıp Merkezi’nden Çocuk - Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Algun Tüfekçi, hiperleksi hakkında önemli bilgiler verdi.

Tüfekçi, “Hiperleksi, zayıf anlama becerisiyle ileri okuma becerisinin birlikte bulunması, açıkça öğretilmeden okuma becerisinin kronolojik yaştan beklenenden erken kazanılması ve genellikle nörogelişimsel bir bozukluk bağlamında yazılı materyale yönelik güçlü bir yönelim olarak tanımlanmaktadır” dedi.

1,5 yaşında kelime okuyabiliyorlar

“Hiperleksik okuma edinimi, sıklıkla, 5 yaşından önce ve henüz iletişimsel sözlü dil bir görülmemişken çıkar” diyen Uzm. Dr. Algun Tüfekçi,“Hiperleksik çocukların büyük çoğunluğu yaklaşık 1,5 yaşında kelime okuma becerisine sahiptir. Bazı hiperleksik çocuklar, daha iki yaşına gelmeden uzun kelimeleri hecelemeyi ve üç yaşından önce de cümleleri okumayı öğrenmiştir” şeklinde konuştu.

Okuma becerileri yüksek olmasına rağmen, anlamakta güçlük yaşıyorlar

Hiperleksik çocukların okuma biçiminin iletişimsel olmadığına dikkat çeken Uzm. Dr. Algun Tüfekçi, “Kelime okuma yetenekleri çok yüksek olmasına karşın hiperleksikler genellikle okudukları ve duydukları cümleleri anlamakta güçlük çekerler. 2018 yılında yapılmış olan bir meta-analiz çalışması (1981-2017 yılları arasında yapılmış bilimsel araştırmalar dâhil edilmiştir) kelime okuma becerileri iyi olmasına karşın, hiperleksili çocukların, dinlediğini ve okuduğunu anlamakta güçlük yaşadığını göstermiştir. Az bir kısmı hiperleksi başladıktan sonraki dönemde okuduğunu anlama ve konuşma dilini iletişimsel bir biçimde kullanma yeteneği geliştirir.

Nadiren, otizm spektrumunda olmayan çocuklarda da görülebilmektedir. Bu çocuklarda tüm basılı materyal türlerine makul bir şekilde geçici bir ilgi gösterme şeklinde kendini gösterir. Bu ilgi ileriki yaşlarda giderek solar” diye konuştu.

Sözlü dili anlamada önemli güçlükler görülüyor

Uzm. Dr. Algun Tüfekçi, “Unutulmaması gerekir ki, hiperleksi tek başına bir tanı değildir. Günümüzde, hiperleksinin tanımı ve kriterleri hakkında oluşmuş bir fikir birliği yoktur. Bu nedenle, bu belirtilerin hepsinin birden aynı anda bulunması gerektiği anlamı çıkarılmamalıdır” uyarısında bulunarak, hiperleksinin genel özelliklerini şöyle sıraladı:

-“Kronolojik yaşından beklenenin çok üzerinde ve erken gelişmiş kelime okuma yeteneği,

-Harfler veya sayılara büyülenmişcesine yoğun bir ilgi,

-Sözlü dili anlamada önemli güçlükler,

-Anormal sosyal beceriler, insanlarla uygun şekilde etkileşim kurma ve sosyalleşmede zorluklar,

-İki yaşına kadar normal gelişim gösterip, daha sonra gelişimde gerileme,

-İfade edici dili tuhaf bir şekilde öğrenme - manasını anlamadan cümle yapısını ezberleme,

-Konuşmaları nadiren kendiliğinden başlatma,

-Sağırmış gibi görünme,

-5N 1K sorularına yanıt vermekte zorlanma,

-Somut ve gerçek anlamda düşünme,

-Soyut kavramlarla ilgili zorluk yaşama,

-Rutine bağlı kalmaya yoğun bir ihtiyaç duyma, geçişlerde zorluk çekme, ritüelistik davranışlar sergileme,

-İşitsel, koku alma veyahut dokunsal hassasiyet,

-Kendini uyarıcı davranışlar gösterme,

-Kendine özgü, sıra dışı korkulara sahip olma,

-Güçlü bir görsel ve işitsel belleğe sahip olma.”

Hiperleksik çocukların çoğu, üstün zekâya sahip

Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Tıp Merkezi’nden Çocuk - Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Algun Tüfekçi, “Hiperleksik çocukların hepsi olmasa da pek çoğu, ortalamanın üstünde bir zekâ düzeyine sahiptir. Çoğu durumda, entelektüel yeteneklerde üstünlük gösterirler. Kavramlar, öğrenme stillerine uygun olarak, görsel şekilde sunulursa neredeyse her şeyi öğrenebilirler. Entelektüel olarak keskindirler. Okuma, matematik, coğrafya ve astronomi çoğu zaman yaşıtlarından ileri oldukları konulardır” diyerek, sözlerini şöyle tamamladı:

“Bu çocuklar öncelikle okuma yoluyla öğrenir, bu yüzden onlar için tasarladığımız terapötik ve eğitsel programların okuma becerilerini dikkate alması gerekir. Bu çocuklar için; okuma, zayıf olan dil ve sosyal becerileri öğrenme ve bunları geliştirmek için güçlü bir araçtır. Bu nedenle, zayıf yönlerini geliştirmek için yazılı dilin kullanılması önemlidir. Hiperleksili çocuk, sözlü dili anlamaya başladığında, yazılı dil yavaş yavaş azaltılabilir ve yalnızca kafa karıştırıcı yeni şeyler ortaya çıktığında kullanılabilir.

Erken müdahale, çocukların başarı şansını artırıyor

Her ne kadar bir çocuktaki öğrenme farkını tanımlarken hiperleksi anahtar belirti olsa da tek başına bir tanı değildir. Daha ziyade, Otizm Spektrum Bozuklukları, dil bozuklukları ve sözel olmayan öğrenme bozuklukları gibi diğer bozukluklarla devam eden bir süreçtir. Bu nedenle sosyal becerileri arttırmaya yönelik rehabilitasyon programları oluşturulmalı ayrıca alıcı ve ifade edici dil sorunları için dil ve konuşma terapisi uygulanmalıdır. Hiperleksinin belirlenmesi, çocuklar küçükken önemlidir, çünkü erken müdahale çocukların başarı şansını artırır. Her ne kadar semptomlar zamanla azalma eğiliminde olsa da karakteristik öğrenme stili yetişkinlik döneminde kalır.”