Alerjik Hastalığı Olan Çocuklara Biontech Aşısı Yapılır mı? Etkinliği ve Yan Etkileri Nelerdir?

Çocuklara Covid aşısı yapılmaya başlanmasıyla birlikte akıllara astım, alerjik nezle, egzama gibi alerjik hastalığı olan çocuklarda Biontech aşısı yapılabilir mi sorusu geliyor.

İstanbul Alerji Kurucusu, Alerji ve Astım Derneği Başkanı Prof. Dr. Ahmet Akçay, konuyla ilgili merak edilen soruları yanıtladı: 

COVID aşısı neden çok önemlidir?

21 Mayıs 2021 itibariyle, koronavirüs hastalığı 2019 (Covid-19) pandemisi, dünya genelinde her yaştan 165 milyondan fazla enfeksiyona ve 3.4 milyondan fazla ölüme neden oldu. Ölümlerin engellenmesi ve toplumsal bağışıklığın sağlanması için aşılama çok önemlidir. Aşılanmamış çocuklarda ve yetişkinlerde virüsün bulaşması, virüsün mutasyonla şekil değiştirmesi ilerde aşılanmış olanların da risk altına girmesine neden olmaktadır. 

Biontech aşısı nedir?

Pfizer–BioNTech aşısı, şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü 2 (SARS-CoV-2) spike glikoproteinini kodlayan nükleozidle modifiye edilmiş haberci RNA içeren bir Covid-19 aşısıdır. 

Çocuklar COVID enfeksiyonunu nasıl geçiriyor?

Çocuklar genelde koronavirüs enfeksiyonunu yetişkinlere göre daha hafif geçiriyor ve yoğun bakım riski daha düşüktür. Bazen çok ağır reaksiyonlar ve ölümcül reaksiyonlar gelişebilir. Bu nedenle çocuklarda her zaman hafif geçmiyor. Özellikle kronik hastalığı olan ve immün sisteminde sorun olan çocuklarda daha ağır geçiyor. Çocuklarda asıl sorun, taşıyıcı olabilmeleri, virüsün mutasyonla şekil değiştirmesi, mevcut aşıların etkisinin azalması ve riskli gruplara enfeksiyonu bulaştırmasıdır. 

Çocuk ve ergenlere aşı yapılması neden çok önemli?
CDC, 12 yaş ve üzerindeki herkesin COVID-19'a karşı korunmaya yardımcı olmak için COVID-19 aşısı olmasını önermektedir. Yaygın aşılama, pandemiyi durdurmaya yardımcı olmak için kritik bir araçtır. Aşıları tam olan kişiler pandemi öncesinde yaptıkları aktivitelere devam edebilirler.
Çocuk ve ergenlerin aşılanması ağır  enfeksiyon geçirme riskinden ziyade toplumsal bağışıklığın sağlanması için çok önemlidir. Çünkü çocuklar ve ergenler evde kalmak istemezler. Okula daha rahat gitmek, oynamak gezmek ister. Bu sosyal faaliyetlerden dolayı da sıklıkla enfeksiyon bulaşıp belirtilerin de fazla belirgin olmamasından dolayı çevreye virüsü yaymaları daha kolaydır. Hepimiz biliyoruz ki ergenlik yaşındaki çocuklar genelde anne babalarını çok dinlemek istemezler. Gerekli korunma önlemlerini almayacaklardır. Bu da hastalığın yayılmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca evdeki kişilere bulaşmasını sağlamaktadır. Bu da evdeki riskli kişilerin ağır enfeksiyon geçirmesine neden olabilir.  Ergenler, SARS-CoV-2 bulaşmasında önemli bir rol oynayabilir.  Böylece aşıları hastalığı önleyebilir ve sürü bağışıklığına katkıda bulunabilir. Çocuklar ve ergenler genellikle yetişkinlerden daha hafif Covid-19'a sahip olsalar da, bu popülasyonda, özellikle altta yatan tıbbi durumları olanlarda ciddi hastalıklar ortaya çıkabilir. 

Çocuğunuzu ve Ailenizi Korumaya Yardımcı Olun
COVID-19 aşısı yaptırmak, çocuğunuzun COVID-19'a yakalanmasını önlemeye yardımcı olabilir. Erken bilgiler, aşıların insanların COVID-19'u başkalarına yaymasını önlemeye yardımcı olabileceğini gösteriyor. Ayrıca, COVID-19 kapsalar bile çocuğunuzun ciddi şekilde hastalanmasını önlemeye yardımcı olabilirler. Kendinizi ve 12 yaş ve üzeri çocuklarınızı COVID-19'a karşı aşılayarak tüm ailenizi korumaya yardımcı olun.

Hangi COVID aşısı çocuklara yapılabilir?
Çocuklara COVID aşısı için faz 3 çalışmasını tamamlayıp tek onay alan aşı Biontech aşısıdır. Sinovac aşısı 13-18 yaş arası faz 1 ve faz 2 çalışmalarını tamamladı ve etkili bulundu. Yakın zamanda faz 3 çalışmasının tamamlanması ile birlikte bu aşı da 18 yaş altındaki çocuklara yapılmaya başlayacak gibi görünüyor. 

Çocuklara Biontech aşısı yapılması onay aldı mı?
16 yaşında veya daha büyük katılımcıları içeren devam eden küresel, faz 1-2-3 randomize, kontrollü bir çalışmanın faz 2-3 bölümünde, BNT162b2, geçici hafif ila orta enjeksiyon bölgesi ağrısı ile karakterize olumlu bir güvenlik profiline sahipti, yorgunluk, baş ağrısı ve 2. dozdan 7 gün sonra Covid-19'u önlemede %95 etkiliydi.  Bu bulgulara dayanarak BNT162b2, Covid-19 için 11 Aralık 2020'de 16 yaş ve üstü kişiler için Gıda ve İlaç İdaresi'nden acil kullanım izni aldı. Pfizer firması Biontech aşısının çocuklarda yapılması için faz 3 çalışmasını 12-15 yaş ve 16-25 yaş çocuklarda gerçekleştirdi. Çalışma olumlu sonuçlandı. 10 Mayıs 2021'de, acil kullanım izni, bu raporda sunulan verilere dayanarak 12 yaşında veya daha büyük kişileri kapsayacak şekilde genişletildi. SARS-CoV-2'ye karşı diğer aşılara acil kullanım için izin verilmiştir; ancak, BNT162b2 şu anda 16 yaşından küçük kişilerde kullanılmasına izin verilen tek aşıdır.

Biontech aşısı çocuklarda etkili mi?
12-15 yaş ve 16-25 yaş çocuk ve gençlerde yapılan Biontech aşısı çalışması sonuçlarına iki doz yapılan aşının etkinliği %100 olarak bildirilmiştir. Ergenlerde, genç yetişkinlere göre daha yüksek oranda antikor gelişti. Son olarak, adolesanlarda kabul edilebilir risk-fayda oranı ile birlikte olumlu güvenlik ve yan etki profili ve yüksek etkinlik, şimdi daha genç yaş gruplarında aşı değerlendirmesini haklı kılmaktadır. Adolesanların aşılanmasının, toplumu koruma da dahil olmak üzere dolaylı faydaların yanı sıra hastalıkları önlemenin doğrudan yararını sağlaması muhtemeldir. 
 
Yan etkileri nelerdir?
12-15 yaşındaki katılımcılar arasında, aşıdan 1 ay sonrasına kadar meydana gelen yan etkiler, %3, 16-25 arasındakilerde %6  olarak rapor edilmiştir. Biontech aşısı yapılanlarda, 12 ila 15 yaşındakilerin %0,6'sında ve 16 ila 25 yaşındakilerin %1,7'sinde ciddi yan etki bildirilmiştir. Daha küçüklerde yorgunluk ve baş ağrısı yan etkisi daha az ateş görülüyor. 

Enjeksiyon yerinde ağrı
Enjeksiyon yerinde ağrı yan etkisi genellikle hafif ile orta şiddette oldu ve tipik olarak 1-2 gün içinde düzelme eğilimi gösterdir. 12-15 ve 16-25 yaş gruplarında, enjekesiyon yerinde ağrı en sık görülen yan etkiydi. 

Baş ağrısı ve yorgunluk
Her iki yaş grubunda da baş ağrısı ve yorgunluk en sık bildirilen sistemik olaylardı. İlk dozdan sonra yorgunluk %60 ve baş ağrısı %54 iken ikinci dozdan sonra biraz daha fazla oranda görülmüştür. 

Ateş
Biontech aşısı birinci dozdan sonra %7-10 iken 2. dozundan sonra 12-15 yaşındaki kişilerin %20'sinde ve 16-25 yaşındaki kişilerin %17'sinde ateş meydana geldi. Çok az oranlarda lenf bezlerinde biraz büyüme ortaya çıkmıştır. Kas ağrısı, eklem ağrısı, kusma ve ishal gibi yan etkiler de görülebilmektedir. Tromboz yani pıhtı veya aşırı duyarlılık yan etkileri veya aşıyla ilgili anafilaksi (alerjik şok) görülmemiştir. 

Sonuç olarak aşıdan sonra aşı yerinde ağrı, yorgunluk, baş ağrısı ve ateş sık görülen yan etkilerdir. Genellikle bir iki gün içinde düzelmektedir. Ağrı ve ateş için parasetamol içeren ağrı kesicilerin kullanılması faydalı olabilir. 
 
Miyokardit ve Perikardit CDC İzleme Raporları
CDC, COVID-19 aşılamasından sonra ergenlerde ve genç erişkinlerde artan miyokardit ve perikardit raporları almıştır. COVID-19 aşısının bilinen ve potansiyel faydaları, olası miyokardit veya perikardit riski dahil, bilinen ve potansiyel risklerden daha ağır basmaktadır. 12 yaş ve üzeri herkese COVID-19 aşısı önermeye devam etmektedir.
 
Biontech Aşısının Alerji Riskleri Nedir?
Aşılara karşı gelişen alerjik reaksiyonlar genellikle aktif bileşenin kendisinden ziyade katkı maddelerine ve aşıdaki koruyucular ve antibiyotikler gibi bileşenlere bağlıdır. Aşılar ayrıca üretim sürecine bağlı olarak az miktarda protein içerebilir.
 
BioNTech aşısı için milyon doz aşı başına yaklaşık on bir vakada şiddetli alerjik reaksiyon gözlenmiştir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin bir raporuna göre, bu alerjik reaksiyonların % 71'i aşılamadan sonraki 15 dakika içinde gelişmiş ve çoğunlukla (% 81) bir alerji veya alerjik reaksiyon öyküsü olan kişilerde meydana geldiği bildirilmiştir. 
Aşıya karşı gelişen alerjik reaksiyonların nedeninin, BioNTech aşısındaki mRNA’nın bozulmasını engellemek, suda çözünmesini sağlamak için kullanılan polietilen glikol (PEG) maddesine bağlı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca mRNA’nın kendisinin de alerji yapabileceği düşünülmektedir. Alerjinin nedeni PEG maddesi veya mRNA maddesine bağlı düşünülse de bilimsel yayınlarda bu durum net olarak gösterilmemiştir. Yeni yayımlanan bir makalede alerjik şok olarak bildirilen 4 vakanın izleminde bu durumun alerjik şok olmadığı alerjik şoku taklit eden durumlar olduğu bildirilmiştir.
 
Alerjik Hastalığı Olanlar Hangi Aşıyı Olsunlar?
Alerjik astım, egzama, alerjik nezle, besin alerjisi ve diğer alerjik hastalığı olan kişilerin BioNTech aşısı olmasında sakınca yoktur. Sadece alerjik hastalığı olanların aşılarını hastane ortamında yaptırmaları ve aşı sonrası 30 dakika gözetim altında beklemeleri faydalı olacaktır. 

İlaç alerjisi olanlar için BioNTech aşısının alerji riski daha yüksektir. Bu nedenle özellikle ilaçların tablet formuna alerjik reaksiyon geçirmiş olanlar, ilaç alerjisinin nedeni tespit edilmemiş olanların BioNTech aşısı olmadan önce polietilen glikol maddesine alerji yönünden alerji uzmanlarınca değerlendirilmesi faydalı olacaktır. 

Aşılara alerji gelişme potansiyeli açısından düşük, orta ve yüksek olarak sınıflamak aşı seçimine karar vermede faydalı olabilir. 

BioNTech aşılarına alerji gelişme riski düşük alerjik hastalıklar şunlardır:
-Ailede alerjik hastalıkların olması,
-Ev tozu mite, polen, küf gibi solunumsal alerjiler nedeniyle astım, alerjik nezle ve göz alerjisi olanlar,
-Besin alerjisi olanlar,
-Egzaması (Atopik dermatit) olanlar,
-Alerji aşısı olanlar,
-Astım nedeniyle anti IgE, anti IL-5 gibi biyolojik tedavi alanlar,
-Salisilik asit, ibuprofen gibi ağrı kesici ilaçlara alerjisi olanlar, 
-Daha öncede belli ilaçlara ve arı venomlarına alerjisi olanlar,
-Daha önceki aşılarda aşı yerinde şişlik gelişmiş olanlar.

Yukarıda saydığımız alerjik hastalığı olanların BioNTech aşı olmasında sakınca yoktur ve aşı sonrası 15-30 dakika hastane ortamında gözetim altında beklemesi yeterli olacaktır. Aşılara karşı alerji gelişme riski düşük olanlara BioNTech aşısı yapılmasında sakınca yoktur.

BioNTech aşısına alerji gelişme riski orta derecede olan alerjik hastalıklar şunlardır:

-İlaçlara karşı alerjisi olan ve ilaç alerjisinin nedeni saptanamayan ancak ilaçlara karşı ciddi alerji veya alerjik şok gelişmişse  (PEG alerjisi olabilir),
-Daha önceden aşılara ve omalizumab gibi monoklonal antikorlara karşı alerjik reaksiyon gelişenler,
-Sistemik mastositoz gibi mast hücre hastalığı olanlar.
 
Bu durumlarda PEG alerjisi riski vardır ve PEG alerjisi açısından alerji uzmanları tarafından incelenmesi gerekir. Eğer aşı yapılacaksa aşıdan sonra 30 dakika hastane gözetiminde beklenmelidir. Tedavi öncesi alerjik reaksiyonların gelişmesini önlemek için antihistaminik kullanmanın faydalı olup olmayacağı konusunda bilgi henüz yoktur. Tedavi öncesi antihistaminik kullanımı alerjik şokun ilk belirtilerini gizleyebilir. Bu nedenle her aşı öncesi antihistaminik kullanımı hakkında karar vermek zordur. 

-Alerji riski orta derecede olanların aşılarını hastane ortamında yaptırmaları ve en az 45 dakika aşı sonrası beklemeleri faydalı olacaktır. 

BioNTech aşısına alerji gelişme riski yüksek derecede olan alerjik hastalıklar şunlardır:
Daha önceden mRNA aşıları olan Pfizer BioNTech aşısına alerjik reaksiyon gelişmişse aşının ikinci dozu yapılmamalıdır. 
 
İlaç Alerjisi Olanlar BioNTech Aşısı Yaptırabilir mi?
BioNTech ve diğer mRNA aşısı olan Moderna aşısına karşı alerjik reaksiyon gelişen vakalar oldu. Bu aşılara karşı alerjinin nedeni aşı içindeki koruyucu madde olan PEG maddesine bağlı olabileceği düşünülmesinden dolayı özellikle PEG içeren ilaçlara karşı alerjisi olanların BioNTech aşısı olmaması daha emniyetli olacaktır. Eğer ilaç alerjisinin nedeni PEG içeren bir ilaca bağlı değilse o zaman alerji gelişme riski yüksek olmayacaktır. İlaç alerjiniz nedeni PEG maddesine bağlı olup olmadığını bilmiyorsanız doktorunuza danışmanız ve gerekiyorsa aşı öncesi PEG maddesine alerji testi yapılması faydalı olabilir. 
 
Aşı Öncesi Alerji Testiyle, Aşıya Karşı Alerji Gelişeceği Anlaşılır MI?
Aşı öncesi alerji riskini öngörmek için PEG maddesine karşı alerji testleri yapılabilir. Test sonucuna göre karar verilmesi faydalı olabilir. 
 
Aşıya bağlı Alerjik Şok Geliştiğini Nasıl Anlarım?
Alerjik şok en yaygın olarak deri, kalp ve dolaşım ve solunum sistemi etkilenmektedir. Alerjik şok durumunda şu belirtiler meydana gelebilir:
-Ciltte döküntü kızarıklık, kaşıntı,
-Dilde ve dudaklarında şişlik,
-Gırtlaktaki şişlik ve bronşlardaki daralma sonucunda ses kısıklığı,
-Nefes darlığı ve astım tablosu,
-Kalp dolaşımın etkilenmesi sonucunda tansiyon düşmesi,
-Kalbin hızlı atması,
-Bayılma, sindirim sisteminin tutulumu sonucunda kusma ve kramp şeklinde karın ağrısı bulguları oluşur.

Akılda tutulması gereken önemli bir bilgi deri bulguları olmadan alerjik şok gelişebileceğidir. Özellikle bu durum ileri yaşlarda daha sık karşımıza çıkmaktadır. 

Aşıdan sonra alerjik şokun erken belirtileri açısından dikkatli olunmalıdır. Özellikle boğazda gıcıklanma, öksürük, nezle, hapşırma, baş dönmesi, karın ağrısı gibi belirtiler aşıdan sonraki 30 dakika içinde gelişmişse sağlık personeline haber vermeniz faydalı olacaktır.

Alerjik Şok Belirtilerini Taklit Eden Durumlar Nelerdir?
Aşılama sonrası görülen alerjik şok belirtileri alerjik olmayan bazı reaksiyonlar sonucu görülebilmektedir. Bu reaksiyonlar Vazovagal senkop denilen otonom sinir sisteminin aktivasyonuna bağlı gelişen bayılma nedeniyle olabilmektedir. Vazovagal senkop hastalığı anksiyete, korku, ağrı, sıcak ve nemli ortam, uzun süre ayakta kalma gibi nedenlerle ortaya çıkabiliyor. Ani tansiyon düşmesiyle beraber nabız sayısının düşük olmasıyla kendini göstermektedir.
Ses teli spazmı hırıltı ve nefes darlığına neden olabilmektedir. 
Psikosomatik belirtiler de bazen alerjik şoku taklit edebilmektedir. Panik atak alerjik şoktaki gibi ani nefes sıkışması görülmesi alerjik şoku taklit edebilir. Örneğin psikolojik strese bağlı vücutta kızarıklığa neden olabilir. Bazen boğaz ve dilde şişme hissine neden olabilir Alerjik şok düşünülüyorsa adrenalin uygulamaktan kaçınılmamalıdır. 

Aşıya Karşı Alerji Gelişmişse Ne Yapmalı?
Aşıya karşı alerji gelişenlere çok hızlı bir şekilde müdahale edilmelidir. İlk olarak hayat kurtarıcı adrenalin uygulanmalıdır. Özellikle beta bloker tansiyon ilacı kullananlarda adrenalin etkili olmayacağı için glukagon ilacı kullanılması gereklidir. Bu nedenle aşı yapılan merkezlerde glukagon ilacının da hazır bulundurulması çok önemlidir. 
 
Alerji gelişenlerde aşılama konusunda ne yapılabilir?
-İlki ilk doz sonrası reaksiyon geçirenlerde koruyucu antikor gelişip gelişmediğine bakılması ve yeterli koruyucu antikor gelişmişse ikinci dozun yapılmaması daha uygun olacaktır.
 
Sonuç olarak özetleyecek olursak:
-Biontech aşısı 12-18 yaş arasında FDA tarafından onay almış tek aşıdır.
-Çocuk ve ergenlerin aşılanması toplumsal bağışıklığın sağlanması ve bulaşmanın engellenmesi için önemlidir.
-Çocuklarda Biontech aşısının etkinliği %100 dür.
-Aşının en sık yan etkisi aşı yapılan yerde ağrı, yorgunluk, baş ağrısı, ateştir. Ayrıca kusma, ishal, kas ağrısı, eklem ağrısı, titreme yan etkiler görülebilir.
-Aşının yan etkileri bir iki gün içinde genelde düzelir nadiren ciddi ateş, baş ağrısı gelişebilir.
-Kanda pıhtı, alerjik şok gibi yan etkiler faz 3 çalışmasında görülmemiştir.
-Astım, alerjik nezle, egzama, besin alerjisi, arı alerjisi gibi alerjik hastalığı olan çocukların PEG maddesi içeren ilaçlara alerji gelişme öyküsü yoksa BioNTech aşısı yapılabilir. 
-PEG içeren ilaç alerjisi olan çocuklarda aşı öncesi PEG maddesine karşı alerji testi yapılarak aşı kararının verilmesi daha doğru bir yaklaşım olacaktır.